Η Ευρώπη υπήρξε πάντα ακούραστος τροφοδότης έργων καλής λογοτεχνίας. Στον τεράστιο κατάλογο συγγραφέων και λογοτεχνικών έργων, σχεδόν όλες οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν συμβάλλει με τις δικές τους δυνάμεις με έργα που έμειναν αξιομνημόνευτα, με έργα που προχώρησαν μέσα στους αιώνες τη λογοτεχνία ένα βήμα μπροστά. Κι αν μερικές φορές σταματάμε περισσότερο στις χώρες εκείνες που διακρίθηκαν για τους πολύ μεγάλους συγγραφείς τους, είναι λάθος να ξεχνάμε τη συμβολή μικρότερων χωρών, στις οποίες άλλωστε ανήκει και η Ελλάδα με τη σύγχρονη λογοτεχνία της.
Η Ολλανδία είναι μία από αυτές τις χώρες. Μια μικρή χώρα με μια μεγάλη κουλτούρα πίσω της — ιδιαίτερα στον τομέα της ζωγραφικής, όπου έχει να επιδείξει μερικούς από τους σπουδαιότερους ζωγράφους του κόσμου. Μεγάλο ενδιαφέρον όμως η Ολλανδία παρουσιάζει και στον τομέα των γραμμάτων. Η φλαμανδική γλώσσα είναι μια γλώσσα που μιλιέται από λίγα εκατομμύρια ανθρώπους αλλά έχει να επιδείξει μια σειρά από πολύ ενδιαφέροντα έργα στον τομέα του δοκιμίου και της λογοτεχνίας.
Στην Ελλάδα, κυρίως χάρη στις Εκδόσεις Καστανιώτη και τις μεταφραστικές δουλειές της Ινώς Βαν Ντάικ-Μπαλτά, γνωρίζουμε αρκετά έργα της ολλανδικής και γενικότερα της φλαμανδικής λογοτεχνίας. Κατ’ αρχάς δύο σπουδαίους συγγραφείς της εποχής μας που δεν ζούνε πια, τον Ολλανδό Χάρι Μούλις και τον Βέλγο Ούγκο Κλάους. O Κλάους, ο οποίος το 1998 κέρδισε το Ευρωπαϊκό Αριστείο μυθιστορήματος με το υπέροχο μυθιστόρημά του Οι φήμες, πέθανε δέκα χρόνια αργότερα αφήνοντας πίσω του πολλές ποιητικές συλλογές, κάποιες κινηματογραφικές ταινίες και πολλά άλλα μυθιστορήματα από τα οποία ξεχωρίζει το ογκώδες Η θλίψη του Βελγίου σε μετάφραση Γιάννη Ιωαννίδη, που θεωρείται το αριστούργημά του.
Ο δημοφιλέστερος όμως συγγραφέας της φλαμανδικής κουλτούρας υπήρξε και εξακολουθεί να είναι ο σπουδαίος Χάρι Μούλις, μόνιμος διεκδικητής τα τελευταία χρόνια του Βραβείου Νόμπελ, το οποίο όμως -και είναι μια από τις μεγαλύτερες αδικίες των τελευταίων χρόνων- δεν κατάφερε να πάρει. Ο Μούλις, ο σπουδαιότερος συγγραφέας της Ολλανδίας, είχε δύσκολα παιδικά χρόνια αφού είχε την ατυχία να γεννηθεί από Εβραία μητέρα και Αυστριακής καταγωγής πατέρα ο οποίος συνεργάστηκε με τους Ναζί. Από τέτοιες δύσκολες καταστάσεις πολύ συχνά γεννιούνται όχι μόνο οι μεγάλοι συγγραφείς αλλά και οι μεγάλοι αμφισβητίες των συμβατικών κοινωνικών και πολιτικών κανόνων: και ο Μούλις τόσο με το δοκίμιό του για τον Άιχμαν όσο και με τα περίφημα μυθιστορήματα του Το πέτρινο νυφικό κρεβάτι και Ζίγκφριντ, ο γιος του κτήνους μελέτησε το φρικτό πρόσωπο του ναζισμού αλλά και την κακή πλευρά των καλών. Το κακό, λέει ο Μούλις, δεν είναι κάτι που γεννιέται ξαφνικά, προϋπάρχει μέσα μας, στις κοινωνίες στις οποίες ζούμε και οι οποίες το αναπαράγουν κάθε φορά που πάνε να το αποκρύψουν.
Το αριστούργημα όμως του Μούλις είναι αναμφισβήτητα το ογκώδες μυθιστόρημα Η ανακάλυψη του ουρανού το οποίο αποτελεί κατά κάποιο τρόπο μια σύνθεση όλων των βασικών χαρακτηριστικών ολόκληρης της ολλανδικής λογοτεχνίας. Μια έντονη ειρωνική διάθεση, πολλές μεταφυσικές νύξεις, ένας έντονος φιλοσοφικός στοχασμός, μια φιλελεύθερη ματιά πάνω στις σχέσεις των ανθρώπων, το πρόβλημα της μοναξιάς, η αναζήτηση της εσώτερης αλήθειας, η αναζήτηση του θείου. Δεν είναι υπερβολή να πει κανείς ότι δεν υπάρχει Ολλανδός που δεν έχει διαβάσει την Ανακάλυψη του ουρανού η οποία είναι αναμφισβήτητα η σύγχρονη Βίβλος των Ολλανδών και ένα από τα σημαντικότερα έργα της σύγχρονης ευρωπαϊκής λογοτεχνίας.
Στην Ελλάδα είναι όμως γνωστοί και άλλοι Ολλανδοί συγγραφείς. Η Χέλα Χάασε που πέθανε πριν λίγα χρόνια αναγνωρισμένη και σε μεγάλη ηλικία, που υπηρέτησε θαυμαστά το είδος του ιστορικού μυθιστορήματος, με γνωστότερο μυθιστόρημά της το εξωτικό Οι βαρόνοι του τσαγιού. Ο Σέις Νόοτεμποομ, πολυμεταφρασμένος σε όλο τον κόσμο για τα περίεργα και πολύ προσωπικά του ταξιδιωτικά έργα (έργα στο ύφος όχι ταξιδιωτικών οδηγών αλλά διανοητικών περιπλανήσεων στο ύφος του Ζέμπαλντ και του Μάγκρις), στην Ελλάδα είναι γνωστός κυρίως από τα μυθιστορήματά του Η ακόλουθη ιστορία και Το Σάββατο των ψυχών. Η πολύ καλή Νέλεκε Νόορντερβλιτ, συγγραφέας με έντονο το ιστορικό στοιχείο στα έργα της, με δύο επίσης μεταφρασμένα μυθιστορήματα στην Ελλάδα, το Στο όνομα του πατρός το οποίο διαδραματίζεται εν πολλοίς στην Κρήτη και το Ο όρμος των Πελεκάνων που διαδραματίζεται στην άλλη πλευρά του κόσμου, στην Καραϊβική. Δύο βιβλία έχει στην Ελλάδα και ο Λέον Ντε Βίντερ, από τα πολύ γνωστά ονόματα της σύγχρονης ολλανδικής λογοτεχνίας (γεννήθηκε το 1954, και το γνωστότερο έργο του είναι το μυθιστόρημα Η πείνα του Χόφμαν το οποίο γυρίστηκε και ταινία με τη Ζακλίν Μπισέ). Να κλείσουμε αυτόν τον σύντομο κατάλογο με τον Καντέρ Αμπντολάχ, Πέρση πολιτικό πρόσφυγα που γράφει πλέον στα ολλανδικά και έχει γίνει ένας από τους δημοφιλέστερους Ολλανδούς συγγραφείς: αρκεί να σας πω ότι το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημά του Το σπίτι του τεμένους θεωρήθηκε σε σχετική δημοσκόπηση το δημοφιλέστερο μεταπολεμικό ολλανδικό μυθιστόρημα μετά την Ανακάλυψη του ουρανού. Μια απτή απόδειξη του διεθνιστικού ανέμου που φυσάει στην ολλανδική λογοτεχνία, αφού το μυθιστόρημα αναφέρεται στην ιρανική επανάσταση που έφερε στην εξουσία τον Χομεϊνί και το θεοκρατικό του καθεστώς.
Πενήντα εννέα μεταφρασμένους τίτλους ολλανδικών βιβλίων μετράει το ΕΚΕΒΙ στην ελληνική βιβλιαγορά. Ανάμεσά τους και πολλά αστυνομικά βιβλία του Ρόμπερτ βαν Γκούλικ που με επιμονή έβγαζαν για χρόνια οι Εκδόσεις Θεμέλιο. Μια καλή, θα έλεγα, παρουσία της ολλανδικής λογοτεχνίας στη χώρα μας, σε αντίθεση με την μάλλον ισχνή παρουσία της ελληνικής λογοτεχνίας στις Κάτω χώρες. Η διαφορά σίγουρα οφείλεται στις επίμονες και συστηματικές προσπάθειες που κάνει το Ολλανδικό κράτος για την προώθηση της εθνικής του λογοτεχνίας — για τις ελληνικές προσπάθειες ας μην σχολιάσουμε καλύτερα.
Ο Άρνον Γκρούνμπεργκ είναι σίγουρα ο πιο ενδιαφέρων, ο πιο πρωτότυπος και ο δημοφιλέστερος Ολλανδός συγγραφέας της νέας γενιάς. Στην Ελλάδα τον γνωρίσαμε με το ψευδώνυμο Μάρεκ βαν ντε Γιαχτ και την ιστορία της φαλάκρας του. Όπως βλέπετε ο Γκρούμνμπεργκ έχει πολλά μαλλιά και δεν μοιάζει καθόλου με τον νεαρό του εξωφύλλου ο οποίος, περιέργως πώς, μοιάζει του νεαρού Πεσσόα, του Πορτογάλου ποιητή. Ακολούθησε το μυθιστόρημα Τίρζα, η βασίλισσα του ήλιου, μυθιστόρημα που ενθουσίασε κοινό και κριτικούς τόσο στην Ολλανδία όσο και στις ΗΠΑ, χώρα στην οποία κατοικεί τα τελευταία χρόνια ο Γκρούνμπεργκ, όταν δεν ταξιδεύει στις τέσσερις γωνιές του κόσμου για να κάνει τα δημοσιογραφικά ρεπορτάζ που τον συναρπάζουν. Η λογοτεχνία του όμως δεν έχει τίποτα το δημοσιογραφικό, αντίθετα είναι μια λογοτεχνία που μπήγει το μαχαίρι στο κόκαλο των ευρωπαϊκών μας κοινωνιών, στην υποκρισία και τις συμβάσεις που μας κατατρέχουν, και που μας κάνουν να ζούμε συχνά ζωές ψεύτικες και κενές περιεχομένου.
