Στα 85 της χρό­νια, η Μεξι­κά­να συγ­γρα­φέ­ας και δημο­σιο­γρά­φος Ελέ­να Πονια­τόφ­σκα παρα­μέ­νει μια από τις κορυ­φαί­ες πένες παγκο­σμί­ως. Έχει λάβει πολ­λά σημα­ντι­κά βρα­βεία για το έργο της που συνι­στά έναν πρω­τό­τυ­πο συν­δυα­σμό πραγ­μα­τι­κό­τη­τας και φαντα­σί­ας. Το απο­κο­ρύ­φω­μα όμως ήρθε το 2013 όταν τιμή­θη­κε με το Βρα­βείο Θερ­βά­ντες που θεω­ρεί­ται το Νόμπελ της ισπα­νό­φω­νης λογο­τε­χνί­ας. Ο Οκτά­βιο Πας έλε­γε χαρα­κτη­ρι­στι­κά: «Έχει γίνει η ίδια μια λογο­τε­χνι­κή ηρω­ί­δα […]. Υπάρ­χει μια μου­σι­κό­τη­τα, κάτι φτε­ρω­τό μα και σίγου­ρο στην ποι­η­τι­κή γλώσ­σα της Ελέ­να Πονια­τό­σφ­κα […]. Είναι το που­λί της μεξι­κα­νι­κής λογοτεχνίας».

Για όσους τυχόν δεν γνω­ρί­ζουν, η Ελέ­να Πονια­τόφ­σκα είναι μια εμβλη­μα­τι­κή μορ­φή της αρι­στε­ρής δια­νό­η­σης όχι μόνο στην πατρί­δα της αλλά στη Λατι­νι­κή Αμε­ρι­κή εν γένει. Μαχη­τι­κή και ενερ­γή στα κινή­μα­τα και τους συν­δι­κα­λι­στι­κούς αγώ­νες, με πλή­θος παρεμ­βα­τι­κών άρθρων και συνε­ντεύ­ξε­ων, έχει συμ­βά­λει τα μέγι­στα στην κατα­πο­λέ­μη­ση της βίας και των προ­κα­τα­λή­ψε­ων. Η ίδια γεν­νή­θη­κε στο Παρί­σι το 1932. Ο πατέ­ρας της υπήρ­ξε άμε­σος από­γο­νος του βασι­λιά της Πολω­νί­ας Στα­νί­σλαβ Πονια­τόφ­σκι ενώ η μητέ­ρα της ήταν μια Μεξι­κα­νή με γαλ­λι­κές ρίζες. Ο μεγά­λος ζωγρά­φος Ντιέ­γο Ριβέ­ρα την απο­κα­λού­σε «η μικρή Πολω­νέ­ζα που ρωτά­ει πολλά».

Στα μέσα της δεκα­ε­τί­ας του 1950 άρχι­σε να εργά­ζε­ται επαγ­γελ­μα­τι­κά ως δημο­σιο­γρά­φος, θεω­ρώ­ντας το ρεπορ­τάζ λει­τούρ­γη­μα κοι­νω­νι­κό. Παράλ­λη­λα, μέσα από τα διεισ­δυ­τι­κά κεί­με­νά της, άρχι­σε να γρά­φει και βιβλία σχε­δόν όλων των ειδών: μυθι­στο­ρή­μα­τα, διη­γή­μα­τα, θεα­τρι­κά έργα, παι­δι­κά βιβλία. Το πρώ­το της μυθι­στό­ρη­μα εκδό­θη­κε στα τέλη της δεκα­ε­τί­ας του 1960: το Hasta no verte, Jesus mío ήταν μυθο­πλα­στι­κό ντο­κι­μα­ντέρ που βασι­ζό­ταν στις μαρ­τυ­ρί­ες ενός αγρό­τη που πολέ­μη­σε στον εμφύ­λιο πόλε­μο του Μεξι­κού. Το 1971 κυκλο­φό­ρη­σε το περί­φη­μο έργο της Η νύχτα του Τλα­τε­λόλ­κο. Επρό­κει­το για ένα πολυ­φω­νι­κό χρο­νι­κό, ένα βιβλίο προ­φο­ρι­κής ιστο­ρί­ας όπου η Ελέ­να Πονια­τόφ­σκα κατέ­γρα­ψε τη σφα­γή των φοι­τη­τών στην πόλη του Μεξι­κού από τον στρα­τό, τον Οκτώ­βριο του 1968. Μια ειδε­χθή πρά­ξη μαζι­κής βίας που είχε δια­τά­ξει ο τότε πρό­ε­δρος της χώρας. Ένα μακε­λειό που σημά­δε­ψε μια ολό­κλη­ρη γενιά και μετέ­τρε­ψε το βιβλίο της σε ορό­ση­μο για τη μεξι­κα­νι­κή λογοτεχνία.

Σε όλη της την ζωή έγρα­φε για τους κατα­τρεγ­μέ­νους, τους φτω­χούς, τα θύμα­τα της ανε­ξέ­λεγ­κτης βίας τόσο από τα καρ­τέλ των ναρ­κω­τι­κών όσο και από τις εκά­στο­τε κυβερ­νη­τι­κές αυταρ­χι­κές πρα­κτι­κές. Άλλα έργα της είναι το Querido Diego, te abraza (1978) που περι­λαμ­βά­νει (υπο­τι­θέ­με­νες) επι­στο­λές που στέλ­νει μια γυναί­κα στον ζωγρά­φο Ντιέ­γο Ριβέ­ρα, όπως και το εξαί­ρε­το Tinísima (1992), όπου αντλεί επει­σό­δια από τον περι­πε­τειώ­δη βίο και την πολι­τεία της κατα­σκό­που Τίνα Μοντό­τι. Η συγ­γρα­φέ­ας έχει τιμη­θεί, μετα­ξύ άλλων, με το βρα­βείο Alfaguara και με το βρα­βείο Xavier Villaurrutia, το οποίο όμως απο­ποι­ή­θη­κε, ενώ έχει ανα­κη­ρυ­χθεί και επί­τι­μη διδά­κτωρ του Πανε­πι­στη­μί­ου Κολού­μπια της Νέας Υόρκης.

Η μεγά­λη κυρία των μεξι­κα­νι­κών γραμ­μά­των Ελέ­να Πονια­τόφ­σκα έρχε­ται σύντο­μα στα ελλη­νι­κά από τις Εκδό­σεις Καστα­νιώ­τη με το μυθι­στό­ρη­μα Το τρέ­νο θα περά­σει πρώ­το σε μετά­φρα­ση της Μαρ­γα­ρί­τας Μπο­νά­τσου από τα ισπα­νι­κά. Το βιβλίο αυτό απέ­σπα­σε το Διε­θνές Βρα­βείο Μυθι­στο­ρή­μα­τος Romulo Gallegos. Είναι η ιστο­ρία του Τρι­νι­δάδ Πινέ­δα Τσί­νιας ο οποί­ος πήγε παντού με το τρέ­νο, σε μέρη που δεν είχε καν ονει­ρευ­τεί, και έζη­σε αμέ­τρη­τες εμπει­ρί­ες. Πάνω απ’ όλα, όμως, ξεχώ­ρι­σε για εκεί­νη τη στιγ­μή που μίλη­σε στους συνα­δέλ­φους του σιδη­ρο­δρο­μι­κούς με τέτοιο πάθος, ώστε να τους μετα­τρέ­ψει σε πρω­το­πό­ρους των κοι­νω­νι­κών αγώ­νων. Η απερ­γία τους ανα­στά­τω­σε τη χώρα και το καθε­στώς. Το τρέ­νο είναι η ίδια η ζωή. Αλλά, αν ο σιδη­ρό­δρο­μος είναι θέμα των αντρών, κανέ­νας τους δεν είναι τίπο­τα χωρίς τις γυναί­κες. Μητέ­ρες, σύζυ­γοι, ερω­μέ­νες και συνα­δέλ­φισ­σες αφή­νουν το απο­τύ­πω­μά τους σε αυτές τις σελί­δες, χάρη στην ανε­ξά­ντλη­τη δύνα­μη που πάλ­λε­ται μέσα τους. Ένα μυθι­στό­ρη­μα βασι­σμέ­νο σε αλη­θι­νά πρό­σω­πα και ιστο­ρι­κά γεγο­νό­τα, ένα βιβλίο που συγκι­νεί με το πάθος του. Για τον επα­να­στα­τη­μέ­νο άνθρω­πο και την κοι­νω­νι­κή δικαιοσύνη.