Αυτό το βραβείο δίνεται για τα επιτεύγματα μιας ζωής, αλλά εγώ άρχισα να γράφω στα 58, οπότε, αν το σκεφτόσασταν και το αναβάλλατε ως τώρα, καταλαβαίνετε…
Θέλω να ευχαριστήσω το Εθνικό Ίδρυμα Βιβλίου, τις επιτροπές και τους κριτές γι’ αυτό το μετάλλιο. Ένιωσα έκπληξη όταν το έμαθα, και απόψε νιώθω ευγνωμοσύνη και τιμή που είμαι εδώ για να το παραλάβω. Θέλω επίσης να ευχαριστήσω τη Ναν Γκρέιαμ, την επιμελήτριά μου, γιατί αυτό το μετάλλιο ανήκει και σ’ εκείνη.
Δεν ζούμε στον καλύτερο δυνατό κόσμο. Η εποχή μας είναι καφκική. Η τηλεόραση αστράφτει με εικόνες αχρείων πολιτικών αγροίκων και καταγγελίες σεξουαλικών παρενοχλήσεων. Δεν μπορούμε να στρέψουμε το βλέμμα μας μακριά από τις εικόνες των μαινόμενων στοιχείων της φύσης, από τους τυφώνες και τις πυρκαγιές, από τους επαναλαμβανόμενους μαζικούς φόνους που διαπράττονται από οπλισμένους ανθρώπους γεμάτους οργή. Η ανησυχία μας επιτείνεται από την αίσθηση της απειλής ενός πυρηνικού πολέμου. Παρατηρούμε τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης να χειραγωγούν έναν εύπιστο πληθυσμό, έναν πληθυσμό διαιρεμένο σε πικρόχολες φυλετικές κουλτούρες. Βιώνουμε μια μεγάλη αλλαγή από την αντιπροσωπευτική δημοκρατία σε κάτι που αποκαλείται «ιότροπη άμεση δημοκρατία» και που τώρα πια μας κατακλύζει με ένα τσουνάμι κατά κανόνα άχρηστων δεδομένων. Όλα είναι σχετικά και προκαλούν αντιδράσεις που εναλλάσσονται ανάμεσα στο ενστικτώδες «μου αρέσει» και στην άγρια αντιπαράθεση. Για κάποιους τούτη εδώ είναι μια μεθυστική περίοδος λαμπρής τεχνολογικής καινοτομίας που μας οδηγεί σε έναν συναρπαστικό καινούριο κόσμο. Για άλλους είναι η αρχή ενός απίστευτα δύσκολου βιβλίου το οποίο δεν έχει αίσιο τέλος.
Για μένα η πιο ανησυχητική εξέλιξη αυτής της νέας κατάστασης είναι η επιταχυνόμενη καταστροφή του φυσικού κόσμου και η τρομακτική πεποίθηση ότι το ανθρώπινο είδος έχει κατ’ αποκλειστικότητα το αναφαίρετο δικαίωμα στη ζωή και τη θεόσταλτη εξουσία να παίρνει οτιδήποτε θέλει από τη φύση, βουνοκορφές, υγρότοπους ή πετρέλαιο. Αυτή η βίαιη δραστηριότητά μας, το ότι αφαιρούμε από τη γη τη χλωρίδα και την πανίδα της και πνίγουμε το χώμα στα παρασιτοκτόνα, ίσως μας έχει φέρει στο σημείο να μην μπορεί πλέον να μας σώσει καμιά τεχνολογία. Προσωπικά, η λύση που έχω βρει είναι να συμμετέχω σε επιστημονικά προγράμματα μαζί με άλλους πολίτες. Αυτό είναι κάτι που μπορεί να το κάνει ο καθένας. Κάθε πολιτεία διαθέτει θαυμάσια προγράμματα κάθε είδους, που έχουν ως αντικείμενο μελέτης ψάρια, φυτά, τοπία, τη διάβρωση των ακτών, ή θέματα ύδρευσης.
Παρ’ όλα αυτά, οι παλιές αμφισβητούμενες αξίες και επιθυμίες εξακολουθούν να υπάρχουν. Τρέφουμε ακόμη τρυφερά αισθήματα για παλιομοδίτικες έννοιες όπως η αλήθεια, ο σεβασμός για τους άλλους, η εντιμότητα, η δικαιοσύνη, ο δίκαιος καταμερισμός. Τρέφουμε ακόμη ελπίδα για ένα αίσιο τέλος. Πιστεύουμε ακόμη ότι μπορούμε να σώσουμε τον εαυτό μας και την πληγωμένη μας γη — ένα απερίγραπτα δύσκολο έργο, καθώς ανακαλύπτουμε ότι ο ιστός της ζωής είναι πολύ πιο μυστηριώδης και πολύ πιο πολύπλοκος απ’ ό,τι νομίζαμε, και σε αυτόν εμπλέκονται παράγοντες που δεν μπορούμε καν να τους διακρίνουμε. Όμως συνεχίζουμε την προσπάθεια, γιατί δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτε άλλο.
Το αίσιο τέλος μάς γνέφει ακόμη, και η ελπίδα πως θα το φτάσουμε είναι ο λόγος που συνεχίζουμε. Η ποιήτρια Βισουάβα Σιμπόρσκα συνέλαβε το δίλημμα του συγγραφέα που έπρεπε να επιλέξει ανάμεσα στη σκληρή πραγματικότητα και στην επιθυμία για αίσιο τέλος. Το ονόμασε «Παρηγοριά»:
Ο Δαρβίνος.
Λένε πως διάβαζε μυθιστορήματα για να χαλαρώσει,
αλλά μόνο ορισμένου τύπου –
δεν ήθελε τίποτε με άσχημο τέλος.
Αν του προέκυπτε κάτι τέτοιο,
οργισμένος πετούσε το βιβλίο στη φωτιά.
Αλήθεια ή όχι,
θα το πίστευα.
Διατρέχοντας στο νου του τόσες εποχές και τόπους,
είχε βαρεθεί πια τα εξαφανισμένα είδη,
τους θριάμβους των ισχυρών ενάντια στους αδύναμους,
τον ατέρμονο αγώνα για επιβίωση,
όλα καταδικασμένα να χαθούν αργά ή γρήγορα.
Είχε κερδίσει το δικαίωμα στο αίσιο τέλος,
τουλάχιστον στη μυθοπλασία
με τους περιορισμούς της.
Έτσι γεννιέται η απαραίτητη
αισιόδοξη νότα,
οι εραστές ξανασμίγουν, οι οικογένειες φιλιώνουν,
οι αμφιβολίες διαλύονται, η αφοσίωση αμείβεται,
οι περιουσίες ξανακερδίζονται, οι θησαυροί ανακαλύπτονται,
οι υπερόπτες γείτονες διορθώνονται,
η καλή φήμη αποκαθίσταται, η απληστία αποθαρρύνεται,
οι μεγαλοκοπέλες παντρεύονται με άξιους εφημέριους,
οι ταραξίες εξορίζονται στο άλλο ημισφαίριο,
οι πλαστογράφοι γκρεμίζονται στα σκαλιά,
οι διαφθορείς οδηγούνται βιαστικά στο γάμο,
τα ορφανά βρίσκουν στέγη, οι χήρες συμπαράσταση,
οι αλαζόνες γίνονται ταπεινοί, οι πληγές γιατρεύονται,
οι άσωτοι υιοί καλούνται να επιστρέψουν στο σπίτι,
τα ποτήρια της θλίψης πετιούνται στον ωκεανό,
τα μαντίλια μουσκεύουν με δάκρυα συμφιλίωσης,
επικρατεί γιορτινό κλίμα γενικευμένης χαράς
και ο σκύλος, ο Αζόρ,
που είχε χαθεί στο πρώτο κεφάλαιο,
εμφανίζεται γαβγίζοντας χαρμόσυνα
στο τελευταίο.
Σας ευχαριστώ.
*Το Μετάλλιο της Διακεκριμένης Συνεισφοράς στα Αμερικανικά Γράμματα (Medal for Distinguished Contribution to American Letters) απονέμεται από το Εθνικό Ίδρυμα Βιβλίου των ΗΠΑ (National Book Foundation) σε συγγραφείς που με το έργο τους έχουν διαμορφώσει τη λογοτεχνική κληρονομιά της χώρας. Το 2017 ήταν η χρονιά της 82χρονης Άννυ Πρου. Η σπουδαία Αμερικανίδα πεζογράφος τιμήθηκε με αυτό το ξεχωριστό βραβείο που αναγνωρίζει την αξία και τη σημασία του συνόλου του έργου της. Το νέο της βιβλίο «Barkskins», όπου ο οικολογικός της προβληματισμός μετατρέπεται σ’ ένα επικό και αριστουργηματικό μυθιστόρημα, ετοιμάζεται από τις Εκδόσεις Καστανιώτη και θα κυκλοφορήσει το 2018 σε μετάφραση του Γιώργου Κυριαζή. Ο ίδιος μετέφρασε και την ανωτέρω ομιλία που εκφώνησε η συγγραφέας στην τελετή απονομής.